Yazıya ilk olarak kitabın arka kapağında yer alan tanıtım yazısından iki referans ile başlayacağım. Bu kitap ve yazarıyla ilgili iki yazarın fikrine yer verilmiş. Benim takıldığım Peter Handke'in "Horváth, Brecht'ten daha iyi." lafı oldu. Ben yayınevinin editörü olsaydım bu alıntıyı bir güzel çöpe atardım. Kitabı okuduktan sonra Brecht ile Horvarth'ın yarıştırılmasının çok saçma değil kel alaka olduğunu anlayacaktım. Açıkcası Peter Handke'in bu lafını ( tiyatro ile alakalı biri olması sebebiyle ) çok talihsiz ve kıskançça buldum açıkcası. Arka kapakta yer alan ikinci yazarın Ödön Von Horvath ile ilgili söylediği sözü daha değerli gördüm. Bu kişi Stefan Zweig'tı yazar ile ilgili, "Neslinin en yetenekli yazarı." demişti. Zweig, faşizmin zulmünden Brezilya'ya kaçmış ve orada da karısıyla birlikte 1942 yılında intihar etmişti. Zweig hayata veda ettiğinde 61 yaşındaydı ve faşizme karşı bizi uyaran geride bir çok eser bırakmıştı ama Ödön Von Horvath öldüğünde henüz otuz sekiz yaşındaydı. Onun ölümü ise faşizmden olmadı ama kelimenin tam anlamıyla trajikomikti. Bir Macar diplomatın oğlu olan Horvath, eğitim gördüğü Berlin'de ikamet ederken 1933'te Nazi baskısının artması sebebiyle Viyana'ya göçecekti. Tehlike orada da peşini bırakmayacaktı, Avusturya'da Nazi Almanyası ile aynı rotaya girecekti. Yazarımız da ne yapsın soluğu Paris'te alıyor. Bu arada yıl 1938 ve bu hafta tanıtacağımız "Tanrısız Gençlik' romanını yazmış ve bir film yönetmeni bunu sinemaya uyarlamak istiyor. Horvath ise o yönetmenle görüşmek için giderken yağmura yakalanıyor. O sırada yağmurla kalsa iyi bir de fırtına kopmaz mı. Yazar ise bu durumda fırtınadan korunmak için bir ağacın altına sığınıyor. Bu esnada o ağaca yıldırım çarpıyor ve yazarımız bu yüzden hayata veda ediyor. Horvath öldüğünde otuz sekiz yaşındaydı. (1) Evet bir kötü ve de münasebetsiz bir şaka gibi ama Horvath'ın ölümü bu şekilde.
Erken yaşta hayata veda eden Ödön Von Horvath'ın dilimize çevrilen bu tek eserine baktığımda da yaşasaydı bize çok şey katacak eserler vereceğinden kuşku duymuyorum.
Hitler faşizmi üzerine değinen bir çok eser verilmiştir ama Horvath'ın "Tanrısız Gençlik" romanı bu döneme eleştiri getirirken farklı bir açıdan bakıyor. İnsanlığın bu yüzkarası dönemine yukardakiler nezdinde değil, bizzat aşağı ve orta sınıf yani halk içinden bakıyor. Genç bir öğretmen, faşizmin hissedildiği ilk zamanlarda karanlığın güle oynaya çöküşünü hisseder. Her katmanıyla halk, eğitimciler bu girdaba katılmışlardır. Bu öyle bir çağdır ki, çocuklar bile masumiyetlerini kaybetmiştir. Genç öğretmen öyle bir yerde kalmıştır ki, ya vatana ya da vicdanına ihanet edecektir. Bu karanlık dönemde soru sormak ve cevaplamak cesaret işidir. Devrin hakim değerlerine uymak ve ses çıkarmamak en geçerli yol ama çoğu zaman akıl ve bilim buna izin vermez.
Kitapta faşizm döneminin ırkçılığı, alışılageldiği üzere Yahudiler nezdinde yapılmıyor. Bir derste ödev hazırlayan çocuklardan biri, yazdığı kompozisyonda siyahilerden aşağılayıcı bir şekilde bahsedince, öğretmen buna karşı çıkarak, siyahların da insan olduğunu söyler. O andan itibaren bu hocanın ismi bir anda "zenci öğretmen olur. Hayatlarında olan Yahudiler değil de hiç görmedikleri siyahileri insan olarak görmemeleri alegorik bir tarzda sunulur.
O çocukluğun masum çocuk kampları faşizm döneminde bir anda askeri kışlaya dönüverir. Yazar bu ortamı kimi zaman masalsı ve fantastik, kim zaman kriminal, kimi zaman da bir mahkeme boyutunda verir.
Ödön Von Horvath'ın bu romanını okurken faşizmin sadece Almanya ve o dönemle sınırlı kalmayacağını göreceksiniz. Bu romanın ardından Theodor W. Adorno'nun 1967'de yazdığı "Yeni Sağ Radikalizmin Veçheleri" (2) ve Timothy Snyder'in 2015'te yazdığı "Tiranlık Üzerine" (3) kitaplarını da tavsiye ederim.
Aptulika
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder