Saykodelik Dönem Plak Kapakları - 1

68 kuşağı, çiçek çocuklar derken dünyadaki devinimlerin müziğe de yansıdığı ve insanların içindeki umudun yepyeni bir görsel dille sanatsal üretimlere ve dolayısıyla da albüm kapaklarına taştığı, renklerinden fontlarına kendi görsel kütüphanesini oluşturmuş, pek çok döneme, kişiye, akıma ilham vermiş bir dönem. 





Neredeyse her dönem ve müzik tarzında plaklar basılmış olsa da, son dönemlerde plaklara atan ilgi yeni üretimleri beraberinde getirse de, taşıdığı nostaljik değer nedeniyle plak deyince çoğumuzun aklına plakların altın çağı, yani 60ların sonu geliyor. Boşuna da değil tabii; artık bu dönemde dünyayı uzaylılar mı ziyaret etti, bir enerji patlaması dünyamıza mı sirayet etti, ya da astrolojiye inananların dediği ve dönemin önemli müzikallerinden Hair’de de bahsedildiği gibi dünya Kova burcu çağına (Age of Aquarius) mı girdi bilinmez, ama bu dönemin dünya çapında sanat ve özellikle de müzik alanında çok üretken bir dönem olduğu su götürmez bir gerçek.

Bahsettigimiz dönem; savaş karşıtı hareketler, 68 kuşağı, çiçek çocuklar derken dünyadaki devinimlerin müziğe de yansıdığı ve insanların içindeki umudun yepyeni bir görsel dille sanatsal üretimlere ve dolayısıyla da albüm kapaklarına taştığı, renklerinden fontlarına kendi görsel kütüphanesini oluşturmuş, pek çok döneme, kişiye, akıma ilham vermiş bir dönem. 

Irkçı hareketlere ve Vietnam savaşına olan tepki, yeni teknolojik gelişmeler, bireysel özgürlük düşüncesinin daha fazla değer kazanması, pozitif bakış açısı ve çeşitliliğe kucak açma, insanların doğa ile olan bağlarını güçlendirme isteği ve gezegene, toprağa ve dünyayı paylaştıkları diğer canlılara karşı sorumluluklarının farkına varması, barış ve sevgiyi merkeze alan özgürlükçü bir hareketi doğurdu.

Savundukları değerleri ifade etmek için de kendileri ile özdeşleşen çiçeklerin ve çok renkliliğin simgesi gökkuşağının tüm renklerini ödünç aldılar.

Bu çok güçlü bir dışa vurumdu, müzik ve sanatın yanı sıra, yaşam tarzı ve kılık kıyafetle de kendini açığa vuruyordu. Rengarenk boncuklar, uzun saçlar, danteller, renkli elbiseler, çıplak ayaklar, her renge boyanmış Volkswagen Beetle’lar ve fonda bu renkli cümbüşe eşlik eden rock müzik bir bütün olarak 20. yüzyılın belki de en karakteristik dönemini betimliyordu.

TIME Dergisi’nin 7 Temmuz 1967 sayısının kapağı

Summer of Love ve Woodstock gibi dönemin önemli olayları, benzer dünya görüşünü paylaşan bu insanların bir araya gelmesine ve bulundukları yeri gökkuşağının her rengine boyamasına katkıda bulundu.

Müzikal anlamda da tam bir renklilik söz konusu idi. Yüzünü doğuya dönen batı, sitar, djembe, tabla, zilli tef gibi enstrumanları müziğinde sıkça kullanıyordu. 

Tabii yeni deneyimler demişken; gençler arasında farklı arayışların sonucu olarak, başta LSD olmak üzere halüsinojenik maddelerin kullanımı da bu dönemde oldukça yaygınlaştı ve bu maddeleri deneyimlemenin etkisi psychedelic rock'ın yükselişine de zemin hazırladı.

Burada tabii ki saykodelik kavramına da kısaca değinmekte fayda var. Psikiyatrist Humpry Osmond’un 1956 yılında halüsinojenik ilaçları tanımlamak için kullandığı “psychedelic” kelimesinden doğan ve dilimize saykodelik olarak geçen bu terim, görsel sanatlar ve müzik alanında açılan yepyeni sayfayı belirtmek için kullanılmaya başlandı.

Aldoux Huxley'nin meskalin deneyimini anlattığı Algı Kapıları (The Doors of Perception) kitabı örneğin, The Doors grubunun ismine ilham kaynağı oldu. 

Yaşanan deneyimi tanımlamak için çoğunlukla parlak ve yüksek kontrastlı, canlı renkler, kaleydeskopik ya da fraktal desenler, gerçeküstü kurgular ve elbette oldukça dekoratif yepyeni yazı fontları kullanılıyordu. Dönemin modası olan İspanyol paça pantolonları andıran, aşağıya doğru genişleyen fontlara, albüm kapaklarında, afişlerde ve grup logolarında sıklıkla yer veriliyordu. 

Dönemin önde gelen sanatçıları arasında Wes Wilson, Rick Griffin, Bob Schnepf, Victor Moscoso, John Van Hamersveld, Bonnie MacLean, Grateful Dead ile çalışan Stanley Mouse & Alton Kelley ve Santana'nın Abraxas albümünün kapağına imza atan Mati Klarwein gibi isimler sayılabilir. 

Santana – Abraxas

Skull and Roses - Grateful Dead 

Yardbirds, Doors, Fillmore Auditorium

1968'in ellinci sene-i devriyesinin sona ermekte olduğu bu günlerde ikinci yazımı bu konu üzerine yazıp, bu güzel ve renkli kuşağa tekrar selam durmak, 60lar, saykodelik rock ve çiçek çocuklar deyince akla gelen önemli örneklere birlikte göz atmak istedim.

Tabii üretkenlik anlamında çok verimli bir dönemden söz ettiğimiz için, örneklerimiz de bol ve çeşitli. Bu nedenle ancak belli başlı örnekleri, yerimiz elverdiğince dahil edebileceğim.

İlk olarak 60ların sonundaki rock hareketinin öncülerine bakmak lazim elbette. Janis Joplin, Jimi Hendrix, Led Zeppelin, Deep Purple, Uriah Heep, Creedence Clearwater Revival, Cream, The Doors, The Rolling Stones, Grateful Dead, Jefferson Airplane, Ten years After gibi isimlerin albüm kapaklarından dönemin ruhunu çok isabetli bir biçimde takip edebiliriz.

Cream - Disraeli Gears

Jimi Hendrix – Axis: Bold As Love

Jimi Hendrix'in 1967 tarihli bu albümünün kapağı Hint tanrısı Vishnu'ya da gönderme yapıyor.

The Jimi Hendrix Experience – Are You Experienced

Pink Floyd – Paper at The Gates of Dawn

Bu albüm kapağında saykodelık etki Vic Singh'in çektiği kaleydeskopik bir fotoğraf kullanarak verilmiş.

The Byrds – Fifth Dimension:

Beşinci boyuttan seslenen 1966 tarihli bu albümün kapağında grubun adının da dönemin görsel dili ile uyumlu olacak şekilde yazıldığını görüyoruz.

The Sacred Mushroom - The Sacred Mushroom

The Beatles – Yellow Submarine

The Beatles – Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band

Grammy ödüllü bu kapak, Peter Blake ve Jann Haworth tarafından, Paul Mc Cartney'in bir eskizi temel alınarak hazırlanmıştır. Sanat yönetmenliğini Robert Fraser'ın yaptığı ve Michael Cooper tarafından fotoğraflanan kapakta, 57 fotoğraf ve 9 balmumu heykel kullanılmıştır. Bu figürlerin arasında pek çok ünlü oyuncu, müzisyen, sporcu, bilim adamı ve ruhani kişilik yer almaktadır. İçinde bulundukları on yılın kültürel topoğrafyası ile ilgili bir rehber görevi üstlenen kapakta, şarkı sözlerinin tamamı arka kapağa basılmıştır, ki bu o zamana kadar bir rock plağında ilk kez yapılmıştır. Efsane kapak, günümüze kadar defalarca farklı şekilde canlandırılmıştır.

Big Brother and the Holding Company - Big Brother and the Holding Company

Janis Joplin şüphesiz renkli kıyafetleri, boncuklu kolyeleri, kocaman güneş gözlükleri, rengarenk arabası ama belki de hepsinden daha rengarenk olan kahkahası ve eşsiz sesiyle dönemin ruhunu en iyi yansıtan isimlerden biriydi.

Kaleidoscope – Tangerine Dream

Bee Gees – Bee Gees 1st 

Iron Butterfly – Heavy

The Rolling Stones - Flowers

The Zombies, 'Odessey and Oracle'

Clear Light - Clear Light

Grup ismi olarak dönemi yansıtan fontları kullanan gruplara bir başka örnek

Grateful Dead, 'Aoxomoxoa'

Country Joe & The Fish - Electric Music for the Mind and Body

The 13th Floor Elevators

The Psychedelic Sounds of The 13th Floor Elevators (1966)

Art – Supernatural Fairy Tales

The Crazy World of Arthur Brown - The Crazy World of Arthur Brown

The West Coast Pop Art Experimental Band – Part One

Dediğimiz gibi örnekler sayfalarca çeşitlendirilebilir. Ama malum yerimiz kısıtlı. Belki bir sonraki yazıda da kalan örneklere, hatta bu dönemin Türkiye'ye ve günümüz gruplarına nasıl yansıdığına bakarız, kim bilir.